Ιδεολογίες: Αυτή η κατάρα

Είναι δυο νέοι, δύο υπέροχα παιδιά. Η ζωή είναι όλη δική τους, να χαρούν να ερωτευτούν, να δημιουργήσουν, να ομορφαίνουν τον κόσμο μας. Ο ένας είναι στην σε μια μικρή πόλη των ΗΠΑ και ο άλλος σ ένα χωριό έξω από τη Βαγδάτη. Ο Αμερικάνος περήφανος αγκαλιάζει την μάνα του και πηγαίνει να παρουσιαστεί στο στρατόπεδο του. Θέλει βοηθήσει την πατρίδα του και τον κόσμο στον αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία. Ξέρει ότι κάνει το σωστό! Η εκπαίδευση του είναι τέλεια και το ηθικόν του «ακμαιότατο». Το άλλο το παλικάρι μόλις έχει βγει από το τζαμί. Ο Αλλάχ είναι μαζί του. Η ψυχή του είναι γεμάτη από τον Θεό του και την ελπίδα του για τον παράδεισο. Ο πόθος του είναι να διώξει τον διάβολο από την χώρα του. Ξέρει ότι θέλει το σωστό! Η εκπαίδευση του τέλεια και ποθεί να γίνει μάρτυρας.
Ένα μήνα αργότερα είναι δυο ξεκοιλιασμένα πτώματα σε απόσταση ενός μέτρου με το αίμα ακόμη ζεστό να τρέχει από τα άψυχα κορμιά και να και να αναμειγνύεται στην άκρη του δρόμου. Ήταν μια ακόμη έκρηξη που πέρασε στα ψιλά των ειδήσεων.
Συστήματα ολόκληρα ιδεολογιών βασισμένα πάνω σε δόγματα ή και πορίσματα στα οποία κατέληξε ο ανθρώπινος νους κατακλύζουν από παντού την ζωή μας. Αδίσταχτοι ή πλανεμένοι καθοδηγητές πολύ συχνά χωρίς να έχουν καταλάβει κι αυτοί τι κάνουν προσηλυτίζουν τις ψυχές των νέων και τους κάνουν ίδιους ή και χειρότερους από αυτούς. Φόνοι πόλεμοι και ένα σωρό αγριότητες γίνονται κάτω από μια σημαία που ορθώνεται για ιερό σκοπό, για μια μεγάλη ιδέα. Παλικάρια και κοπέλες που η ζωή τους έδωσε την σειρά να ρουφήσουν τις ηδονές της καταστρέφονται και μουμιοποιούν τις ψυχές τους και πάλι εν ονόματι κάποιας ιδεολογίας. Άλλοτε πάλι η ιστορία δείχνει να κινείται με μοχλό ή με άλλοθι ιδεολογίες και βλέπουμε να κάνει βήματα μπροστά. Πως λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός που παράγει περισσότερο πόνο από ηδονή; Πως στήνεται, πως λειτουργεί πως μπορεί κάποιος να τον αναγνωρίσει και εν τέλει τι χρειάζεται; Τι είναι αυτό που την κάνει αναγκαία την ιδεολογία; Πως μπορεί να αντικατασταθεί και από τι; Μήπως υπάρχει διαβάθμιση των ιδεολογιών; Πως μπορεί κάποιος να πολεμήσει αυτόν τον μαιτρ του πολέμου; Αν είναι απαραίτητα τα δόγματα για τη συνοχή της κοινωνίας ποια αυτά είναι επικίνδυνα και ποιες στάσεις των ανθρώπων τα κάνουν επικίνδυνα; Μήπως το αίτημα για συνοχή και για κοινωνικότητα είναι αυτό που κάνει τις ιδεολογίες απαραίτητες; Αν δεν εξετάσουμε την αιτία του πολέμου τότε οι εκκλήσεις μας για ειρήνη θα μοιάζουν σαν τις χαζές ευχές των ξανθών δεσποινίδων όταν παραλαμβάνουν το βραβείο για την miss young, ανούσια και κούφια λόγια..
Θα ήταν σκόπιμο εδώ να εξετάσω και να παραθέσω την χρησιμότητα της ιδεολογίας (ή του μύθου) που αποδέχεται μια κοινωνία. Είναι ένα πολύ ευρύ και ενδιαφέρον θέμα αλλά φοβάμαι ότι θα γινόταν κουραστική και μακροσκελής η αναφορά μου και θα έφευγα από τον στόχο μου που είναι η εξέταση της δομής ενός ιδεολογικού κατασκευάσματος. Με λίγα λόγια πάντως η ιδεολογία παίζει τον ρόλο της σύνδεσης των μελών μιας ομάδας ή και μιας κοινωνίας. Όλοι οι κάτοικοι της FYROM, για παράδειγμα, έχουν ανάγκη τον μύθο της μακεδονικής τους καταγωγής διότι όπως το αισθάνονται (και το λένε) χωρίς αυτόν θα χάσουν την υπόστασή τους σαν έθνος. Θα καταστραφεί αυτό που τους συνδέει και θα διαλυθούν. Η άλλη χρησιμότητα της κοινής ιδεολογίας πηγάζει από την ανάγκη του ανθρώπου για επαφή και επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας που διάλεξε ή έτυχε να ανήκει. Ιδεολογίες από τις πιο ρηχές όπως είναι η πίστη στο αήττητο μιας ποδοσφαιρικής ομάδας ή σε πιο σοβαροφανείς όπως είναι η πίστη στην ανωτερότητα ενός έθνους ή στην αλήθεια μιας θρησκείας προσφέρουν στον τρομαγμένο άνθρωπο την αίσθηση της επαφής και της ασφάλειας με τους ομοϊδεάτες του. Μια τρίτη ανάγκη που καλύπτει μια ιδεολογία, είναι για να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ακούμε συχνά να λένε «από τότε που ασπάστηκα τον ……ισμό βρήκα απάντηση σε όλα τα ερωτήματα μου». Ένας ράθυμος εγκέφαλος χρειάζεται ένα πακέτο απαντήσεων για να αποφύγει την σκέψη. Δυστυχώς τέτοιοι εγκέφαλοι υπάρχουν πολλοί. Εδώ για να μην παρεξηγηθώ δεν αναφέρομαι στα ελεύθερα πνεύματα που ενθουσιάστηκαν με μια ιδέα και διατήρησαν την αυτονομία της σκέψης τους.
Πως γίνεται τώρα μια ιδέα όπως η αγάπη του Χριστού να μετατρέπεται σε σύστημα με ιεροεξεταστές ή πολυτελείς μερσεντές, ή ακόμη μια πρόταση για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη να γίνεται ένα σύστημα με πολυτελείς επαύλεις για κάποιους και εκτοπίσεις ή εκτελέσεις για κάποιους άλλους;
Κάποια στιγμή γεννιέται μια ιδέα, μια θαυμάσια σύλληψη για το καλό των ανθρώπων. Από εκεί αρχίζει το δράμα. Αντί να συζητηθεί για να δούμε τι καλό έχει να μας δώσει, κάποιος αναλαμβάνει να την τελειοποιήσει και να την μετατρέψει σε σύστημα ιδεών απαντώντας στο αίτημα της ολοκληρωμένης πρότασης. Η ιδέα αρχίζει να χάνει την ελαστικότητα της και μετατρέπεται σε οικοδόμημα που αν αφαιρέσουμε ένα λίθο κινδυνεύει να καταρρεύσει. Με την βελτίωση σιγά- σιγά θα γίνεται όλο και λιγότερο ευέλικτο και οι συζητήσεις που γίνονται θα είναι μόνο για τον εμπλουτισμό του με ένα σωρό αξιώματα ή πορίσματα. Όλο και κάποιος Απόστολος Παύλος (συγνώμη Μαρία), ή κάποιος Λένιν θα βάλει τις νέες ηθικές επιταγές. Το οικοδόμημα αυτό είναι η νέα ιδεολογία. Οι οπαδοί αρχίζουν να συρρέουν. Η ανάγκη των ανθρώπων για μια πίστη δημιουργεί το κίνημα της συγκεκριμένης ιδεολογίας. Αν είναι θρησκεία θα αρχίσει να εμπλουτίζεται με δόγματα που αγνοούν την λογική. Η νέα θρησκεία ή θα απορριφθεί ή θα γίνει ένα ισχυρότατο κατασκεύασμα μιας και θα έχει κατοχυρωθεί από τις επιθέσεις της λογικής. Δεν είναι τυχαίο ότι οι θρησκείες παρουσιάζουν εξαιρετική αντοχή στον χρόνο.
Το δεύτερο και μοιραίο χτύπημα στην αρχική ιδέα θα το δώσουν οι εκμεταλλευτές της νεοσύστατης ιδεολογίας. Κάποιοι θα μυριστούν την εξουσία. Είναι η στιγμή που οι οπαδοί είναι διατεθειμένοι να ακολουθήσουν τον ηγέτη. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την προσωποποίηση του ιδανικού του. Δεν χρειάζεται νομίζω να εξηγήσω τη συνέχεια. Ο διψασμένος για εξουσία ουδόλως ενδιαφέρεται για την αρχική ιδέα. Έχει τη δύναμη να ερμηνεύει όπως τον συμφέρει το κάθε δόγμα της ιδεολογίας, να παράγει καινούρια πορίσματα που μπορεί να είναι αντίθετα με την αρχική ιδέα και ετοιμάζεται για πόλεμο. Πολύ συχνά ο ηγέτης γίνεται κι αυτός πιστός του κατασκευάσματός του. Αυτό τον κάνει πιο πειστικό.
Άλλοτε πάλι δεν χρειάζεται αρχική ιδέα για να ξεκινήσει το χτίσιμο ενός ιδεολογικού μορφώματος. Ένας μύθος που υποβόσκει στην ομάδα αρχίζει να έχει υποστηρικτές και θεωρητικούς που είναι έτοιμοι να τον επενδύσουν και να τον παρουσιάσουν σαν ένα συνεπές σύστημα. Εδώ η εξάπλωση της νέας ιδεολογίας είναι πολύ πιο εύκολη και το οικοδόμημα πιο σταθερό.
Η ιδεολογία έχει απόλυτη ανάγκη από αίμα ! Το αίμα που χρειάζεται η ιδεολογία είναι κυρίως το αίμα των δικών της πιστών. Ο θάνατος προσθέτει μεταφυσικό μανδύα στο όποιο ιδεολογικό κατασκεύασμα. Είναι γνωστές οι αναφορές άθεων κατά τα άλλα ιδεολόγων στους «πρώτους νεκρούς» ή των θρησκειών στους «Άγιους Μάρτυρες» ή ακόμη στους εθνομάρτυρες και ήρωες του γένους. Ο θάνατος είναι από μόνος του ένα γεγονός μπροστά στο οποίο στέκονται οι πάντες με δέος. Ο νεκρός μόνο κύρος έχει να δώσει. Πολύ δύσκολα αγγίζουμε ένα δένδρο που ποτίστηκε με αίμα Την συνέχεια μπορούμε να την δούμε στο δρόμο της Βαγδάτης…Δυο παλικάρια νεκρά μέσα σε μια λίμνη αίματος…και το αίμα γεννά αίμα και πόνο.
Το κύριο μέλημα όμως της ιδεολογίας είναι η περιχαράκωση των πιστών της. Αυτό γίνεται με πολλούς τρόπους. Η πλύση εγκεφάλου που επιβάλουν στους πιστούς είναι ένας από αυτούς. Η συζήτηση γίνεται μόνο για να αναμασηθούν οι ίδιες αρχές. Αυτός που έχει υποταγμένη την σκέψη του είναι ο σωστός ενώ κάθε καινούρια άποψη ιδίως όταν αμφισβητεί τα δόγματα είναι σε λάθος δρόμο ή ακόμη και ύποπτη. Κάθε ελεύθερο μυαλό αργά ή γρήγορα θα χαρακτηριστεί αιρετικός ή ρεφορμιστής ή απλά προδότης. Η αποβολή του είναι άμεση και ο ψόγος που του επιρρίπτουν μέγιστος. Αυτό γίνεται για να παραδειγματίζονται οι επίδοξοι αμφισβητίες. Η σκληρότητα που θα επιδείξει η καθοδήγηση της ιδεολογίας εξαρτάται μόνο από την εξουσία που έχει. Άλλοτε απλά αρκούνται στη αποπομπή του «προδότη», ενώ αν μπορούν, τον στήνουν στον τοίχο ή σε καμιά πυρά. Το έγκλημα της ελεύθερης σκέψης πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά. Όποιος είχε την ατυχία να βρεθεί κάτω από την ομπρέλα μιας ιδεολογίας ξέρει καλά τι εννοώ. Ένας άλλος τρόπος που η ιδεολογία κρατά τους πιστούς της κοντά της είναι με το να τους ζητά μεγάλες θυσίες. Μια θρησκεία π.χ μπορεί να ζητά από τους πιστούς της εκούσιες σεξουαλικές στερήσεις ενώ ένα κόμμα να μην υπογράψουν δήλωση μετάνοιας με αβάσταχτο κόστος γι’ αυτούς. Είναι προφανής ο σκοπός αυτών των θυσιών. Κανένας δεν είναι διατεθειμένος να απαρνηθεί κάτι που του στοίχισε ακριβά. Ο πόλεμος είναι μια κατάσταση μέσα στην οποία πολύ δύσκολα μπορεί κάποιος να κρατήσει ουδετερότητα. Δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για την περιχαράκωση των πιστών. Δεν είναι να απορεί λοιπόν κάποιος όταν βλέπει την τάση των ιδεολογιών να δημιουργούν πολέμους.
Εδώ θα ήταν ενδιαφέρον να απαριθμηθούν τα είδη των ιδεολογιών και να γίνει αναφορά στα κοινά χαρακτηριστικά τους αλλά το κείμενο θα ξέφευγε σε μάκρος και ίσως να γινόταν κουραστικό. Το κύριο γνώρισμα των ιδεολογιών είναι ότι υποστηρίζουν ότι κατέχουν την Αλήθεια. Θα έλεγα μάλιστα ότι όλοι όσοι δηλώνουν ότι έχουν την αλήθεια βρίσκονται στο παιχνίδι .Αυτό είναι το κοινό χαρακτηριστικό όλων των θρησκειών, του Μαρξισμού, του εθνικοσοσιαλισμού, των πάσης φύσεως εθνικισμών και πολλών άλλων …- ισμών. Εδώ θέλω να τονίσω ότι σε πολλά από αυτά τα κατασκευάσματα η αρχική ιδέα ίσως να ήταν αξιόλογη με ενδιαφέρον και να διατυπώθηκε με τις καλύτερες προθέσεις. Προσωπικά δεν μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω λύση για το πώς μπορούμε να απαλλάξουμε τον κόσμο από την κατάρα των ιδεολογιών για προφανείς λόγους. Απλά διατηρώ το δικαίωμα μου στην αυτόνομη σκέψη.